مقایسه ی طنز عبید زاکانی و حافظ شیرازی

مقایسه ی طنز عبید زاکانی و حافظ شیرازی چکیده طنز در لغت به معنی طعنه زدن و استهزا کردن است و در اصطلاح به آن دسته از آثار ادبی اطلاق می شود که با دست مایه ی طعنه به نشان دادن عیبها و مفاسد فرد و جامعه می پردازد و هدف آن اصلاح کاستیها و پلشتیهاست. موضوع این پایان نامه، تحلیل طنز عبید زاکانی و حافظ شیرازی است که از سه زاویه ی درون مایه ها، آماج و شگردهای طنزپردازی مورد کنکاش قرار گرفت و طنزهای آن دو از ابعاد مختلف با یکدیگر سنجیده شد . در بخش درون مایه های طنز حافظ چهار محور شعایر دینی، عرفانی، اخلاقی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت و در طنز عبید محورهای دینی، عرفانی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی. آماج طنز عبید به دو ق سمت شخصی?ت ها و نهادها تقسیم شد . شخصی?تهایی که هدف طنز عبید ند، شامل متولّیان دینی نظیر امام، شیخ، و اعظ، موذّن، زاهد، صوفی، محتسب، فقیه؛ مشاغل مختلف نظیر معلّم، طبیب، خی?اط، شاعر،؛ و ارباب ان قدرت؛ یعنی پادشاهان و وزرا ه ستند. عبی د در برخی از حکایات ، زنان، پیروان مذاهب مختلف، مردم شهرهای مختلف را مورد طعن و تعریض قرار داده است . عبید در م وارد معدودی در مو رد معشوق خویش با زبان طنز سخن گفته است که همان موارد اندک هزل آمیز است . نکته ی قابل توج?ه در دایره ی آماج طنز عبید این اس ت که در حکایات، گاه با تیپ خاصی ؛ نظیر زاهد، دانشمند و طالب علم و پا دشاهان روبروییم و گاه با شخصی?تها که در این بخش به صراحت نام اشخاص را ذکر می کند و اینجاست که طنز عبید به هجو نزدیک می شود . از نهادها نیز، کعبه، مدرسه و مسجد را مورد طنز قرار داده است. حافظ با خامه ی توانای خود به مبارزه ای جانانه با تزویرگران و دکّان داران ریاکار پرداخته است، از این رو در بخش آماج طنز حافظ با شخصی?تهای ریاکاری ؛ نظیر زاهد، صوفی، قاضی، مفتی، محتسب، واعظ و حافظ روبروییم که حافظ با جرأت و شهامت کم نظیری همه را به یک چوب رانده است . البته مراد وی از این که خود را هدف طنز قرار داده، به نوعی مبارزه با ریاکاران اس ت. حافظ در بخش قابل توجهی از ابیات طنزآمیز، به گفت و شنود های ظریف و طنزآمیز با معشوق خود پرداخته است.از نهادها نیز خانقاه، صومعه، مدرسه و مسجد را هدف طنز قرار داده است. در بخش شگردهای طنزپردازی نیز تحلیل و تبیین شگردهای طنزپردازی و بهره مندی حافظ و عبید از آرایه های ادبی در پروراندن مفاهیم طنزآمیز مورد توجِه واقع شد. در بخش ی از این پژوهش نیز به بیان وجوه اشتراک و تفاوت طنزپردازی عبید و حافظ در سه زمینه ی درون مایه، آماج و شگردهای طنزپردازی پرداختیم. در بخش درون مایه ها و آماج طنز عبید و حافظ بیشتر وجوه اشتراک مطرح است؛ نظیر درون مایه های بهشت و ماه رمضان ذیل درون مایه های دینی؛ فقر و دفاع از ناتوانان و محرومان ذیل درون مایه های اقتصادی و خرقه ذیل درون مایه های عرفانی. شیخ، زاهد، صوفی، قاضی و معشوق از آماج مشترک طنز عبید و حافظ محسوب می شوند، ولیکن در بخش شگردهای طنزپردازی وضع به گونه ای دیگر است، در این قسمت تفاوتها چشمگیرتر است. واژه های کلیدی طنز، آماج، شگردها، درون مایه ها، ریا و زاهد.